Belirli Süreli iş Sözleşmesi
İş sözleşmesi, işçinin bir iş görme edimi üstlendiği patronunsa bunun karşılığında fiyat ödeme borcu altına girdiği sözleşmedir. Belirli bir müddete bağlanabileceği gibi belirsiz süreli olarak da yapılabilir. İş ilişkisinin biteceği tarih biliniyor veya en azından öngörülebiliyor olması halinde belirli süreli iş sözleşmesi kurulduğu manasına gelir.
Yasada, belirli süreli işlerde veya belli bir işin bitirmesi veya belirli bir olgunun ortaya çıkması gibi objektif şartlara bağlı olarak patron ile işçi arasında yazılı şekilde yapılan iş sözleşmesi belirli süreli iş sözleşmesi denir, şeklinde izah etmiştir. Buna göre sözleşmenin belirli süreli olarak yapılabilmesi için ihtiyaç duyulan objektif şartların varlığı aranır. Sözgelişi mevsimlik işler belirli süreli iş sözleşmesi olarak tertip edebilir. Ancak bir takım yasalarda belirli süreli iş sözleşmesi yapma zorunluluğu getirilmiştir. Bu vaziyette ayrı olarak nesnel nedenlerin bulunması aranmaz.
Kural iş sözleşmelerinin belirsiz süreli olmasıdır. Dolayısıyla sözleşmede müddet belirlenmediyse kontrat belirsiz süreli sayılır. Patron asallı sebepler olmadıkça belirsiz süreli çalışan işçi karşısında belirli süreli çalışan işçiye değişik işlem yapamaz. Müddeti 1 seneden fazla olan belirli süreli iş sözleşmelerinin yazılı şekilde yapılması gerekir. Şekil burada geçerlilik koşuludur. Patron; yazılı kontrat yapılmadığında, genel ve özel çalışma şartlarını, günlük veya haftalık çalışma müddetini, temel fiyatı ve varsa fiyat eklerini, fiyat ödeme dönemini, müddeti belirliyse sözleşmenin müddetini, fesih vaziyetinde tarafların uymak zorunda oldukları kararları gösteren yazılı bir vesikayı işçiye en geç iki ay içinde vermekle yükümlüdür. Ancak, müddeti bir ayı geçmeyen belirli süreli iş sözleşmelerinde, böyle bir vesikanın verilmesi gerekmez. Ayrı olarak, iki aylık müddet dolmadan iş sözleşmesi bittiği takdirde de, bu vesikanın en geç bitme tarihinde işçiye verilmesi mecburidir.
Uygulamada fesih bildirim müddeti veya bu müddete ait fiyatı vermekten veya kıdem tazminatından kaçınmak isteyen patron işçilerle kısa süreli sözleşmeler yapmakta, bu sözleşmeleri tekrar ederek(zincirleme)işin devamlılığını sağlamaktadır. İşi bittirmek istediğinde, sözleşmeyi yenilemeyeceğini işçiye bildirerek tazminat ödemeksizin işçiyi mağdur etmektedir. İş yasasının işçiyi savunucu ruhu bu noktada da devreye girmiştir. Buna göre belirli süreli iş sözleşmesi, asallı bir neden olmadıkça, ansızın fazla peş peşe yapılamayacağı ters halde iş sözleşmesinin başlangıçtan itibaren belirsiz süreli kabul edileceği belirtilmiştir.
Belirli süreli iş sözleşmesi bitme nedenleri;
- Belirli sürenin geçmesi, işin bitirmesi, belirlenen olgunun ortaya çıkması vaziyetinde belirli süreli iş sözleşmesi biter. Bitme spontane olur. Ayrıca fesih bildirimi gerekmez. Kendiliğinden bitme vaziyetinde fesihten söz edilemeyeceği için feshe bağlanan adli sonuçlar doğmaz. Mesela kıdem tazminatı ve ihbar tazminatı isteyemez.
- Tarafların anlaşması; Doktrinde tartışmalıdır. Birinci görüş tarafların anlaşarak belirli süreli iş sözleşmesi bittirmesini kabul ederken baskın görüş tarafların anlaşmasının bir fesih olmadığı istikametindedir. Zira fesih tek taraflı istem beyanıyla kullanılan yenilik doğurucu bir haktır. Baskın görüş kabul edilirse taraf anlaşması fesih sayılmaz ve kıdem tazminatı istemez.
- İşçinin ölümü; işçi şahsi olarak iş görme edimi taahhüdünde bulunduğundan ölüm halinde belirli süreli iş sözleşmesi kendiliğinden biter. İş görme edimini yerine getirme borcu kalıtçılara geçmez. Ancak kalıtçılar işçinin hak kazandığı kıdem tazminatı gibi hakları isteyebilir.
- İşverenin ölümü kaide olarak belirli süreli iş sözleşmesi bittirmez. İş sözleşmesinden doğan hak ve borçlar kalıtçılarına geçer. Kalıtçılar sözleşmenin tarafı haline gelir. Sözleşmeyi ancak sürenin nihayetinde yada yasada belirtilen hallerde bittirebilirler. Bu kuralın istisnası ise sözleşmenin işverenin kişisel özellikleri göz önünde tutularak yapılmış olmasıdır. Bu vaziyette işverenin ölümüyle belirli süreli iş sözleşmesi biter.
Belirli süreli iş sözleşmesi fesih nedenleri;
İşçinin haklı nedenle feshi;
- İş konusu olan işin yapılması işin niteliğinden doğan bir sebeple işçinin sıhhati veya yaşayışı için tehlikeli olursa
- İşçinin daimi olarak yakından ve direk buluşup görüştüğü işveren veya başka bir işçi bulaşıcı veya işçinin işi ile bağdaşmayan bir hastalığa tutulursa
- İş sözleşmesinin yapıldığı sırada işveren işin niteliğiyle alakalı gerçek dışı bilgiler verir işçiyi yanıltır Bu yanılmanın sözleşmenin asallı noktalarından biri ile ilgili olması gerekir. Yanılma sözleşmenin yapılmasına tesir etmelidir.
- Patronun işçinin veya ailesinden birinin haysiyet ve namusuna dokunacak sözler söylemesi, davranışlarda bulunması veya bu kişilere karşı cinsel tacizde bulunursa
- Patronun işçiye sataşması, patron işçi veya ailesinden birine karşı mapusu gerektiren bir suç işler veya işçi ile ilgili haysiyet ve itibar kırıcı asılsız ağır isnat ve ithamlarda bulunursa
- İşçinin başka bir işçi veya üçüncü kişiler tarafından işyerinde tacize uğrar ve vaziyeti patrona bildirmesine karşın ihtiyaç duyulan tedbirler alınmazsa
- Patron tarafından işçinin fiyatı yasa kararları veya kontrat koşullarına uygun olarak hesap edilmez veya ödenmezse
- İşçinin çalıştığı iş yerinde bir haftadan fazla müddet ile işin durmasını gerektirecek zorlayıcı sebepler ortaya çıkarsa ve
- Fiyatın parça başına veya iş meblağı üzerinden ödenmesi kararlaştırılıp da patron tarafından işçiye yapabileceği sayı ve meblağdan az iş verildiği hallerde işçi haklı sebeple fesih hakkına sahip olur.
Patronun haklı sebeple fesih nedenleri;
- İşçinin kendi kusurlu hareketiyle hasta olması veya sakatlanması
- İşçinin tutulduğu iyileşemeyen hastalığın işyerinde çalışmasında mahzura kapı araladığının kanıtı
- İşçinin kusuru olmaksızın hastalık, kaza, doğum veyahut gebelik geçirmesi
- İşçi iş belirli süreli iş sözleşmesi kurulduğu sırada kendisinde bulunmayan niteliklerin, kendisinde bulunduğunu ileri sürer yahut gerçek olmayan bilgiler vererek patronu yanıltırsa
- İşçi patron yanında patronun ailesinden birine de haysiyet ve namusuna dokunacak sözler söyler veya davranışlarda bulunursa yahut patron ile ilgili haysiyet ve itibar kırıcı asılsız ihbar ve isnatlarda bulunursa
- İşçinin bir başka işçiye cinsel tacizde bulunması
- İşçinin patrona sataşması veya içki bağımlılığı
- İşçinin doğruluk ve bağlılığa uymayan davranışlarda bulunması
- İşçinin iş yerinde suç işlemesi
- İşçi işverenden müsaade almadan veya haklı bir nedene dayanmadan ardı ardına 2 iş günü veya bir ay içinde 2 kez rastgele bir tatil gününden sonraki iş günü yahut bir ayda 3 iş günü işine devam etmemesi,
- İşçinin yapmakla ödevli bulunduğu görevleri kendisine anımsadıldığı halde yapmamakta ısrar etmemesi
- İşçinin gözaltına alınması veya gözaltına alınması
- İşçiyi bir haftadan fazla iş yerinde çalışmaktan alıkoyan zorlayıcı bir sebebin ortaya çıkması
- İşçinin iş güvenliğini tehlikeye düşürmesi ve işverene zarar vermesi vaziyetleri işveren için haklı fesih nedenleridir.
- İş kanununda belirli süreli iş sözleşmesinde haklı bir kapı aralamaksızın sürenin bitiminden önce işverence iş belirli süreli iş sözleşmesinin bittirilmesi tertip etmemiştir. İş sözleşmesinin bildirim sürelerine uyulmadan ya da haklı bir sebep bulunmadan taraflarca ortadan kaldırılması yargısal içtihatlarda haksız fesih olarak adlandırılmaktadır. Belirli süreli iş sözleşmesi kural olarak sözleşmede belirtilen sürenin bitmesiyle kendiliğinden erer, süre bitmeden haklı nedenin varlığı halinde taraflarca bittirilir. Haklı bir kapı aralamaksızın sürenin bitiminden önce fesih haksız fesih olacaktır. Haksız feshin işveren açısından hukuki niteliğini tartışmalıdır alacaklı temerrüdü olduğu bir görüştür. Temerrüt görüşüne göre işveren haklı kapı aralamaksızın sözleşmeyi feshederse fesih geçersiz sayılır ve işçi taahhüt ettiği işi yapmaya mecbur olmadan ücreti isteyebilir. Feshin geçersiz sayılması da belirlenen sürenin geçmesine kadardır.
- Diğer bir görüşe göreyse belirli süreli iş sözleşmesinin süresinden önce feshedilmesi halinde haksız fesih mevzubahis olacak fesih geçerli olacak ve işçi 1 senelik kıdem süresini doldurduysa haksız feshe rağmen kıdem tazminatına hak kazanacaktır. İşçi için ücret değil tazminat talebi doğmaktadır.
- Oğuzman’ın müdafaa ettiği üçüncü bir görüşe göreyse bildirim süresine uyulmadan ve haklı bir nedene dayanmadan yapılan fesih iş sözleşmesinden doğan iş verme borcunun ihlalidir. Kusurlu olanaksızlık söz konusudur. İşçinin zararı sadece kaybettiği ücret değil, kıdem tazminatı da ödenmelidir
BELİRLİ SÜRELİ İŞ SÖZLEŞMESİ FESHİ
- İşçi iş belirli süre iş sözleşmesini haklı nedenle feshederse kıdem tazminatı hakkı doğar.
- İşçi süre dolmadan ve haklı kapı aralamaksızın sözleşmeyi feshederse işçi çalıştırılamaması sebebiyle uğradığı zararı tazmin ettirebilir.
- İşveren sözleşmeyi haklı nedenle feshederse kıdem tazminatı veya ihbar tazminatı mevzubahis olmaz.
- Patron müddet nihayetinde haklı kapı aralamaksızın feshederse işçinin kıdem tazminatı hakkı doğar.
- Patron müddet dolmadan ve haklı kapı aralamadan sözleşmeyi feshederse işçinin uğradığı zararı gidermekle yükümlüdür. Yargıtay bir kararında işçinin geri kalan müddet için yoksun kaldığı fiyatını patrondan isteme hakkının doğduğunu kabul etmiştir.Belirli süreli sözleşmelerde ise, kontrat müddetine uyulmaması vaziyetinde, bu müddetlere uyulmuş olsaydı kazanabileceği miktarı, tazminat olarak isteyebilir.Belirli süreli hizmet sözleşmesinde işçinin hizmet sözleşmesinin bitmesi yüzünden tasarruf ettiği miktar ile başka bir işten ele geçirdiği veya bilerek ele geçirmekten kaçındığı gelir, tazminattan indirilir.Hâkim, bütün vaziyet ve şartları göz önünde tutarak, ayrı olarak miktarını serbestçe belirleyeceği bir tazminatın işçiye ödenmesine karar verebilir; ancak belirlenecek tazminat miktarı, işçinin altı aylık fiyatından fazla olamaz.